İnsan bedeni her zaman dengeyi aramakta ve bedendeki tüm hormon ve salgılar bireyin varoluşunu, yani yaşamını korumayı amaçlamaktadır. Bundan dolayı Stres durumlarında salgılanan hormonların amacı da insanın bedenini, dolayısıyla varoluşunu korumaktır.
İnsanliğin ilk varolduğu milyonlarca yıldan bu yana, bedeni ve varoluşu korumayı amaçlayan hormonlarımız ve bedenin stres durumundaki biyolojik tepkisi aynı kalmasına rağmen, çevre ve stres oluşturan etmenler çok deşismiş, farklilaşmiş ve sayıları artmıştır. Milyonlarca yıl önce ormandaki atalarımız stres anında, bedenin verdiği tepki sayesinde yaşamını koruyup varoluşunu devam ettirirken artık stresin bedendeki sürekli etkileri, bireyin varoluşunu tehdit eder hale gelmistir. Kısacası artık `orman` çok değişmistir.
Stres: SAVAŞ ya da KAÇ tepkisidir.
Stres anında salgılanan adrenalin bedende şu değisikliklere neden olur:
Gözbebekleri büyür ve görme artar: Amaç görmeyi keskinleştirerek düşmanı-tehlikeyi daha net görebilmesi, değerlendirebilmesidir.
Kollara ve bacaklara giden kan miktari artar: Amaç; savaşılacaksa kolların, kaçılması gerekiyorsa bacakların daha güçlü olmasının sağlanmasıdır. Dolayısıyla, kollara ve bacaklara hızla kan pompalanmaya başlar. Stres sırasında hissedilen kalp çarpıntısının nedeni budur. Ancak, kan hızla damarlardan gecerken zarar vermemesi için de damarların kana gösterdiği direnç artar (büyük tansiyon). Bu direnç, belli bir HgBar`ın üstüne çıkar ve bu durum süreklilik gösterirse Hipertansiyon oluşmaktadır. Strese sürekli maruz kalan bireylerdeki Kalp-Damar-Hipertansiyon problemlerinin oluşmasının nedeni bu savunma tepkisinin tepkisidir. Aslinda amaç organizmayı korumak iken zarar vermesidir. Kollara ve bacaklara pompalanan bu kan miktari artarken, bedene iç organlara giden kan miktarı da doğal olarak azalmaktadır.
Sindirim sistemi, stress durumlarında daha az kan ile sulanmakta-beslenmektedir. Sindirim sisteminin bu yetersiz beslenmesi de her türlü sindrim sistemi (gastrit, ulser, spastik kolon IBS vb) gibi bir çok sorununa davetiye çıkarmaktadır.
Stres anında kanama pıhtılaşma süresi kısalır. Burada amaç bedenin yaralanma durumu olursa kan kaybını en aza indirgemektir.
Ağrı eşiği yükselir. Kavga sırasında bireyin kaç yumruk yediğini fark etmemesi ve darbelerin etkisini daha az hissesmesi ya da yaralandığını hissetmemesinin nedeni de budur. Savaşan askerlerin bile kurşunun bedenine isabet ettiğini bazen fark etmediğini biliriz. Aslında stres durumunlarında salgiıanan adrenalinin amacı SADECE organizmanın varoluşunu korumaktır.
Kisa süreli hedefe yönelik stres, performansı yükselterek orgnizmanın yararına olurken; uzun süreli olumsuz stres bir çok bedensel, ruhsal, sosyal ve marital problemlere neden olabilmektedir. Bu sorunları özetleyecek olursak;
Fizyolojik olarak; sindirim sistemi problemleri, baş ağrıları, kalp damar hastalıkları ve hipertansiyon, cilt problemleri, astım, felçler, kanser, hatta ölüm`dür.
Ruhsal olarak; panik atak, obsesif kompulsif bozukluk, travma sonrası stres bozukluğu gibi kaygı bozuklukları, depresyon, öfke bozuklukları ve aşırı sinirliliktir.
Davranışsal sonuçları ise; saldırganlık, içe kapanma, sosyal ortamlardan uzaklaşma, ve alkol, sigara, ya da uyuşturucu gibi madde kullanımının artmasıdır. İkili ilişkiler ve/veya evlilik içindeki sorunlardır.
Uzm. Psk. Şehnaz Canigür
Uzman Psikolog